Kunstmatige intelligentie, oftewel AI, is vooral de laatste maanden een hot topic in de politiek en de media. De gevaren staan dan meestal centraal en de kansen sneeuwen onder. Dat terwijl AI een belangrijke rol kan spelen bij meerdere grote uitdagingen van deze tijd. Netwerkbedrijf Alliander weet dat als geen ander. Het opende eerder dit jaar het AI for Energy Grids Lab.
Zet Rinke van de Rhee (als Chief Data Officer verantwoordelijk voor de digitalisering bij Alliander) en Jan van Dellen (directeur The Economic Board) bij elkaar aan tafel en ze zijn bijna niet te stoppen. De twee zijn overduidelijk liefhebbers van alles dat met innovatie en digitalisering te maken heeft. Het kantoor van Alliander in Arnhem, met daarin het recent geopende AI for Energy Grids Lab, is de perfecte locatie voor het interview.
Het gesprek gaat vooral over AI. Van Dellen, die lang in de IT-sector werkte, gelooft enorm in de mogelijkheden daarvan. “Ik werd er 18 jaar geleden voor het eerst mee geconfronteerd en volg de ontwikkelingen sindsdien op de voet. Iedereen heeft het nu over de gevaren, maar het is belangrijk om de andere kant te belichten. Want AI kan helpen bij grote uitdagingen van deze tijd zoals de energietransitie, de stikstofuitstoot, de tekorten op de arbeidsmarkt en het woningtekort.”
Dynamiek
Alliander ziet dagelijks dat de wereld in hoog tempo verandert. Van de Rhee: “We maken nu de grootste verandering door sinds de ruim honderd jaar dat we bestaan. We deden al gave dingen, maar alles verliep altijd vrij voorspelbaar en stabiel. Nu is het veel ingewikkelder. Mensen kunnen zelf stroom opwekken, opslaan en zelfs teruggeven aan het net. Die dynamiek zorgt voor een enorme uitdaging. Het vraagt om andere manieren van denken.”
Het systeem is niet alleen dynamischer, maar er wordt simpelweg ook meer verbruikt, zegt hij. “Steeds meer bedrijven en consumenten willen van het gas af. Zeker sinds de oorlog in Oekraïne zien we de vraag naar stroom sterk stijgen.”
Een andere uitdaging voor Alliander is het tekort aan technisch personeel: zowel mensen die het fysieke netwerk onderhouden als digitale technici. “Zij zijn heel hard nodig, maar ze zijn lastig te vinden. Daar trekken we in de regio heel hard aan”, aldus Van de Rhee.
Van Dellen weet hoe uitdagend de tijden voor Alliander zijn. “We vinden het allemaal vanzelfsprekend dat onze telefoon oplaadt als we de stekker in het stopcontact doen, maar Alliander heeft te maken met veel onvoorspelbare factoren. Bovendien wil ze als bedrijf zelf ook bijdragen aan de energietransitie.” Van de Rhee: “Daar komt nog bij dat we met publiek geld werken. We moeten het nut van onze investeringen dus goed kunnen verantwoorden, ook op lange termijn.”
Algoritmes
Zonder innovatief te zijn zou Alliander met al die uitdagingen geen toekomst hebben. “Van de 8000 mensen die hier werken zijn er dagelijks ruim 1200 mensen met de digitalisering bezig”, vertelt Van de Rhee. Het netwerkbedrijf werkt al ongeveer tien jaar met algoritmes en AI. “Toen de energietransitie aan de horizon kwam wilden we weten wat dat op de lange termijn voor gevolgen zou hebben op de klantvraag en het net. Om te voorkomen dat onze plannen al snel de prullenbak in konden, besloten we toen om dat datagedreven te doen, met verschillende disciplines die samenwerken.”
Flexmarkten
Eind 2018 startte Alliander met een unieke flexibiliteitsmarkt. Eerst in Nijmegen-Noord, waar door de komst van een nieuwe woonwijk en bedrijventerrein niet genoeg capaciteit was op het elektriciteitsnet.
Een ander en meer recent voorbeeld speelt zich af in Leimuiden (Zuid-Holland) waar één ondernemer negen andere ondernemers in de buurt kon helpen. “Bij de flexmarkten zijn we gaan kijken of slimme rekenkundige modellen konden helpen om tijd te winnen. Historische data helpen ons om het verbruik te voorspellen en daar voegen we heel veel zaken aan toe, zoals een zeer geavanceerde eigen weersvoorspelling, zodat we onder andere weten wanneer zonnepanelen aan het net gaan leveren. Dat trekken we verder door, waardoor we ook kunnen zien wanneer er ruimte op het net is, of juist een knelpunt. In dat eerste geval vragen we bedrijven om er gebruik van te maken. In dat tweede geval communiceren we via een speciaal platform richting de markt. Bedrijven kunnen er dan voor kiezen om bijvoorbeeld hun koelwarenhuis tijdelijk uit te zetten of om hun eigen noodstroom in te zetten om het net een boost te geven. Daar worden ze dan financieel voor beloond.”
Servicegericht
Alliander gebruikt data ook om investeringen te verantwoorden en het publieke debat te voeren bij bepaalde afwegingen. Daarnaast helpt het medewerkers in het veld ermee, legt Van de Rhee uit. “Zij kunnen heel snel iets zien waarvoor ze vroeger naar kantoor moesten bellen. Waar is een eventuele storing? Mogen ze er graven? We zien daarnaast ook of er ergens al een monteur in de buurt is en ook of een gebied extra belangrijk is, bijvoorbeeld omdat er een ziekenhuis zit. Onderaan de streep kunnen onze mensen hierdoor meer werk doen, wat heel fijn is met het huidige tekort op de arbeidsmarkt. Klanten worden bovendien beter en sneller geholpen.”
Want vooral de energiegebruiker moet ervan profiteren, vindt hij. “We willen de informatie die we hebben verrijken met algoritmes en externe data om het vervolgens zo breed mogelijk aan te bieden. Het is een servicegerichte manier van denken die past bij de rol die we voor onszelf zien. We kijken daarbij uiteraard heel goed naar wat we wel en niet kunnen en mogen delen.”
Transparantie
Dat laatste is een extra relevant onderwerp door de recente politieke discussie rondom AI. “De Europese Commissie is nu met de AI Act gekomen, wat we toejuichen. Ook wij moeten ons daar straks aan houden. Voor een heel groot deel voldoen we er al aan. Transparantie is daarbij heel belangrijk. We gaan onze algoritmes binnenkort ook publiceren in een speciaal register. Een studente van de HAN heeft daar bij ons aan gewerkt als stageopdracht.”
ICAI-lab
De samenwerking met studenten is heel belangrijk voor Alliander. Dat is goed te merken in het AI for Energy Grids Lab dat op 23 maart werd geopend en dat de belangrijke status van ICAI-lab heeft. Daar, in een aparte ruimte van het Alliander-kantoor in Arnhem, wordt onderzocht wat AI en algoritmes kunnen betekenen voor het energienet. Alliander combineert zijn eigen kennis met die van de RU, de HAN, de TU Delft en Universiteit Twente.
Van de Rhee: “Er werken nu vijf teams aan vijf verschillende thema’s. De onderwerpen zijn onder andere ethische AI, het optimaliseren van investeringen en het rekenwerk dat met het net te maken heeft. Wat ons lab echt uniek maakt is de brede samenwerking tussen alle studenten (waaronder veel promovendi, red.) en medewerkers van Alliander, en ook het feit dat we direct wat met interessante uitkomsten gaan doen. Veel van dat onderzoek wordt ook gepubliceerd, omdat we de maatschappij willen dienen. Een commercieel bedrijf zou dat waarschijnlijk niet zo snel doen.”
Meer toepassingen
Richting de toekomst wil Alliander AI ook gaan inzetten bij het ontwerpen van het meest geschikte net voor een bepaalde gemeente of wijk. “We hebben de algoritmes en informatie al om zo’n vraag te kunnen stellen”, geeft Van de Rhee aan.
Van Dellen ziet in de regio nog veel meer mogelijke toepassingen. “We gaan de komende jaren ongeveer 100.000 woningen bouwen. Hoe mooi zou het zijn als we met behulp van AI kunnen analyseren waar die wel en niet moeten komen, kijkend naar het energienetwerk, maar bijvoorbeeld ook naar de bodemstructuur, de hittestress en het watermanagement. Wat Alliander doet met het samenbrengen van data helpt ook bij de bouwopgaaf. We hebben dat kort geleden besproken met minister Hugo de Jonge en hem een taskforce op dit gebied aangeboden.”
Van Dellen is erg blij met de AI-activiteiten van Alliander. “De voorbeeldfunctie van Alliander, ook voor bedrijven buiten de energiesector, is enorm. Ook kennisinstellingen zoals de RU en de HAN zijn top notch op dit gebied. We zijn hierin een voorbeeldregio. Ik weet dat ze in Duitsland met jaloezie kijken naar wat wij hier aan het doen zijn. Ik vind het ook heel gaaf dat studenten hier mee mogen doen aan al deze ontwikkelingen. Zo kunnen ze zien wat er in deze regio allemaal voor interessants gebeurt.”
